واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار

Transkript

1 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR ÖZ Tarihsel olaylara değinme, Şehriyar ın en belirgin şiir özelliklerinden biridir ve bu özellik onun eserlerinin ölümsüz ve kalıcı olmasında çok etkili olmuştur. Bu yazıda tarihsel olaylara değinmekle dikkat çekilen şey şairin, kendi tecrübe ve edinimlerine dayanarak döneminin olaylarını diliyle anlatmasıdır. Bu konunun ilk bakışta çok önemli ve dikkate değer olmadığı ve gazetecilerin böyle hedeflere daha iyi ulaşabildikleri ihtimali söylenmektedir. Eski şiirimizde, özgün metot ve kalıplar da göz önünde bulundurularak bu önemli özelliği gözlemlemek çok nadirdir. Bu özelliğe Hakânî nin dışında diğerleri daha az ilgi göstermiştir. Şehriyar ın kendi hayatından edindiği duygu ve tecrübeleri anlatmaya yönelmesi sanatsal dokunuşlarıyla oldukça olağanüstü bir hal alıyor. Şehriyar ın şiirlerinde tarihi olaylara işaretlerde bulunması; özgürce hayal etme, bir parça ressamlık, romantizmin tanımı ve onun romantik bir şair olmasıyla oldukça fazla ilişkilidir. Çeşitli siyasi ve toplumsal olaylara işaret etme, duygusal durumları ve şahsi serüvenleri beyan etme ve dostlarından hükümet adamlarına kadar bazı kişilerin adını anma Şehriyar ın şiirinin tarihi konulara yer vermesi özelliğinin en belirgin örneklerinden sayılır. Çoğunlukla onun şiirleri konu çeşitliliğinin bütünlüğüyle birlikte bu özellikten payını alır ve eğer Onun şiiri hayat ve hayatı da şiir olmuş dersek abartmış olmayız. Anahtar Kelimeler: Şehriyar, Şiir, Tarihsel gelişmeler. PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR, Tebriz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim Üyesi.

2 154 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR ABSTRACT The incident is one of the most prominent features of Shahriar's poetry, and this feature has a tremendous effect on the immortality and survival of his works. The purpose of the event in this paper is to describe the events surrounding the poet's age, which he, based on his experiences and perceptions, expresses it in the language of poetry. This point may not be very important at first; and it is possible to say that the master of journalism can better meet such goals. While the truth is on the side of this idea. For the purpose of past events is to describe the events, to adorn it in the artistic props and the magnificence and magnitude of it. Which, in view of this boundary, the boundary between poetry and slogan, poet, historian or journalist were classify. The logic or the truth of the originality of the artistic experience was one of Nima's most important efforts in the design of a new poem that would have required poets, rather than modeling from earlier examples, to be more tied to their direct experiences and experiences of life. In the past, according to its specific principles, the emergence of this important feature is very rare, and other than Khaghani, others have paid less attention to this issue, because in the traditional poetry of loyalty to the literary criteria and maintenance of its sanctity, Does not provide expression for the poet's experiences Shahriar's approach to expressing his emotions and receptions of life with his artistic functions is amazing. The story of Shahriar's poetry with his individuality, free imagination, detailing, his romanticism and romance is very high. Referring to various political and social events, expressing emotional states and personal stories, and bringing the names of different people from friends to government figures is one of the most prominent examples of Shahriar poetry. Most of his poems, with all thematic variations, have this monolithic character, and if we say that "his poetry is his life and his life is poetry", we have not spoken exhaustively. Keywords: Shahriar, Poetry, Event log, Authenticity of artistic experience, Individuality.

3 155 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار بيان چکیده واقعهنگاري يكي از بارزترين مختصات اشعار شهريار است و اين ويژگي در جاودانگي و ماندگاري آثار او تاثير به سزايي دارد. منظور از واقعه نگاري در اين نوشتار وقايع و روي دادهاي پيرامون عصر شاعر است كه وي براساس تجارب و دريافت- هاي خود آن را به زبان شعر بيان ميكند. اين مطلب در بادي نظر ممكن است زياد مهم و حائز اهميت نباشد و اين احتمال وجود دارد كه گفته شود ارباب جرايد و روزنامه- نگاران بهتر ميتوانند چنين اهدافي را برآورده سازند. در حالي كه حقيقت در آن سوي اين تصو ر قرار دارد زيرا منظور از واقعهنگاري گذشته از بيان وقايع آراستن آن در پيرايههاي هنري و شكوه و عظمت ناشي از آن است كه با لحاظ اين قيد مرز بين شعر و شعار و شاعر و مورخ و يا روزنامهنگار مشخص ميشود واقعه نگاري يا صدق اصالت تجربة هنري يكي از مهمترين كوششهاي نيما در طرح شعر جديد بود كه ميخواست شاعران به جاي الگوبرداري از نمونههاي پيشين بيشتر به تجارب و دريافتهاي مستقيم خويشتن از زندگي مقي د باشند. درشعر گذشتة ما با توجه به اصول و موازين خاص آن ظهور اين مختصة مهم بسيار نادر است و جز خاقاني ديگران كمتر به اين موضوع توج ه كردهاند به اين دليل كه در شعر سنتي وفاداري به معيارهاي ادبي و حفظ حرمت آن مجالي براي بيان تجارب شاعر فراهم نميكند. رويكرد شهريار به بيان عواطف و دريافتهاي خود از زندگي با كاركردهاي هنري آن بسيار شگفت انگيز است. واقعهنگاري در اشعار شهريار با فردي ت تخيل آزاد جزئي نگاري وصف رمانتيسم و رمانتيك بودن وي ارتباط بسيار بااليي دارد. اشاره به حوادث گوناگون سياسي اجتماعي بيان حاالت عاطفي و سرگذشتهاي شخصي و نيز آوردن نام اشخاص مختلف از دوستان گرفته تا شخصيت- هاي حكومتي از بارزترين نمونههاي واقعهنگاري شعر شهريار محسوب ميشود. اغلب اشعار او با تمام تنو عات موضوعي از اين ويژگي انحصاري برخوردار است و اگر بگوييم كه «شعر او زندگي و زندگي او شعر» بوده است گزاف نگفتهايم. کلید واژه ها: شهريار شعر واقعهنگاري اصالت تجربة هنري فردي ت

4 156 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR مقدمه شهريار چنان كه گفتيم در طول شصت سال حيات شاعرانة خود هرگز مرزي ميان شعر و زندگي ترسيم نكرده است. او ذاتا شاعر آفريده شده بود و با شاعري نيز دنيا را بدرود گفت. از آن دسته شاعراني نبود كه مد تي شعله كشيدند و بعد از يك دورة معين از فراز به نشيب افتادند و به تكرار خويشتن پرداختند. بهار ايرج اخوان ثالث سپهري و نيما در ميان معاصران ما از جايگاه وااليي برخوردار هستند اما نيمي از عمر شصت و چهار سالة بهار به سياستبازي روزنامهنگاري نمايندگي مجلس استادي دانشگاه تبعيد و زندان و تحقيق گذشت. بخش قابل توجهي از عمر پنجاه يك سالة ايرج صرف كارهاي جنبي شد. اخوان ثالث با مشغلههايي چون سياست معلمي و كار در صدا وسيما رو به رو بود. زندگي سپهري نيز در ميان شعر و نقاشي در نوسان بود ام ا شهريار در اين ميان استثناست و تمام عمر او جز بخشي از ساليان مدرسه در خدمت شعر گذشت. نيما نيز از اين منظر به پاي او نميرسد چون بخشي از زندگاني او در راه معلمي و عضويت در ادارة نگارش وزارت فرهنگ گذشت. پس»تمام وقت شاعر بودن«افتخاري است كه در ميان همة نوابغ و برجستگان شعر نصيب شهريار شد. بنابراين شاهكارهاي متعدد و متنوعي كه در موضوعات و قالبهاي مختلف از او به يادگار مانده است محصول همان نگاه شاعرانة وي به زندگي و نياميختن زالل خلوت رمانتيك به واقعيتهاي بيروني و پرداختن به خالقيت هنري در جهان خيالي خويش بود )شفيعي كدكني 477( 1390: شهريار با توجه به گفتههاي باال و نيز به سبب شاعر توفيق باال در دو زبان توج ه عميق به مسائل ديني و آييني پرداختن به موضوعات مختلف و تنوع قالبها يكي از پيچيدهترين شعراي معاصر ايران به شمار ميآيد اما اين پيچيدگي را نبايد با تعدادي از لغات و تركيبات دشوار و تزاحم صور خيال يكي دانست بلكه اشعار او از اين منظر يكي از سادهترين شعرهاي فارسي با زبان سهل و ممتنع و تلفيق زبان ادبي و محاورهاي است. با اين بيان حصر خالقي تهاي شهريار در غزل اجحافي بزرگ در حق وي و شعر جديد فارسي به شمار ميآيد. پرداختن به اشعار سن تي سرودن اشعار تركي توجه به شعرهاي نيمهسنتي و ساختن شعرهاي آزاد و نيز بهرهگيري از مضامين متنوع اليههاي شخصيت شاعري شهريار را تشكيل ميدهد. بر همين اساس طيف خوانندگان شعر او از تنوع و

5 157 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار گستردگي چشمگيري برخوردار است و حضور او در حافظة تاريخي و ادبي ملت ايران و حتي جهان در ميان شاعران معاصر كم نظير است. )زرقاني : 130( تول د شهريار با تحو الت و دگرگونيهاي جديد كه از رهگذر انقالب مشروطه به وجود آمده بود تقارن داشت. انقالب مشروطة ايران همانند انقالبات ملل ديگر تحو الت ادبي را نيز به دنبال داشت. در عالم ادبيات از سويي هدفمندي مفيد بودن و به زبان مردم بودن جايگزين اشرافيت و انحصارطلبي شده بود از سوي ديگر اجتماعي ات و بازتاب مسائل روز تغزالت و توجه به مسائل عاطفي را در حاشيه قرار داده بود. افزون بر اين بعد از قرون متمادي كانون تاث ر و الهام در ادبيات از عرب به غرب تبديل شده بود و از طريق روزنامهها كتابها و ترجمة آثار غربي مسائل تازهاي وارد ادبيات ميشد. همچنين بسياري از مؤل فههاي دموكراسي غربي و انديشههاي اومانيستي و موازين ادبي در جامعة ايراني مطرح ميشد و از اين طريق فضاي تازهاي در جامعة سنتي ايران به وجود آمد كه شباهت زيادي به عصر رمانتسم غربي داشت با اين تفاوت زماني ما با اين مسائل روبه رو ميشديم كه در جهان غرب آن انديشهها به طور كل ي از بين رفته بودند و مكاتب و تفكرات جديد جايگزين آنها شده بود. )خاكپور شهريار در اين روزگار شكل : (. شخصيت شاعري ميگيرد و او در عرصههاي مختلف تحوالت ادبي جديد نبوغ باالي خود را نشان ميدهد. بيترديد ويژگي واقعهنگاري و صدق تجربة هنري او در اين توفيق نقش برجستهاي داشت. فوران عاطفه تخي ل آزاد زبان سهل و ممتنع با تركيبي از زبان ادبي و آرگو همراه با اصالت و صداقت تجربه موجب شد كه آثار شهريار در مقايسه با همنسالن وي تمايز و تشخ ص ويژهاي داشته باشد. اينك بحث واقعهنگاري در شعر شهريار را مطابق تقسيمبندي ذيل با شواهد و مستندات دنبال ميكنيم: 1. واقعهنگاريدر غزلی ات غزل تا روزگار شهريار مراحل مختلفي را سير ميكند و با سعدي موالنا خاقاني حافظ و صائب در گونههاي متعد دي چون عاشقانه عارفانه فني غزل تلفيقي )تركيبي از هنجارهاي پيشين و آميزهاي از همة علوم و دستاوردهاي فرهنگي پيش از اسالم و بعد از آن( و مضمونگرا ظاهر ميشود. در دورة مشروطه غزل از معناي راستين آن يعني داشتن مفاهيم صرف تغز لي خارج ميشود و اجتماعيات مفاهيم عاشقانه را به

6 158 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR حاشيه ميراند. يكي از مهمترين خالقي تهاي شهريار در حوزة غزل اين است كه او دوباره غزل را بعد از چندين قرن در اسلوب و شيوة متفاوت باگذشتگان به بافت و مفهوم اصلي خود برميگرداند در حالي كه عصر او هرگز مفاهيم عاشقانه و تغز لي را برنميتافت. بدين ترتيب او در سير غزل فارسي جايگاه ويژهاي براي خود پيدا ميكند و غزل تازهاي را در كنار غزل قدما مرسوم ميگرداند.»غزل شهريار زبان دل و بيان حسب حال و زندگي اوست. تا ضربهاي بر پيكر احساس وي فرود نيامده قلم را بر روي كاغذ به حركت درنياورده است و از همين روست كه همة غزلهاي وي از اتفاقات عاشقانة زندگي او سخن ميگويند. او هيچگاه به ظاهر غزلهاي ديگران چشم نداشته هرگز از قبل خود را در انتخاب رديف و قافيهاي خاص ملتزم نكرده بلكه مطلع غزل با هر رديف و قافيهاي در ذهن او شكل گرفته ادامه يافته است )حقوقي 150(. 1374: البته اين حكم را فقط دربارة غزلهاي ويژة او ميتوان صادر كرد و استقبالهاي وي از حافظ نه جاي ويژهاي را در غزل پر ميكند و نه دستاورد خاص ي براي وي به همراه دارد. غزلهاي شهريار از تنوعات بسيار بااليي برخوردار است و ميتوان آن را به غزل- هاي اجتماعي تاريخي غزلهاي اصيل و ويژة شهريار عرفاني تغزالت صرف غزلهاي تصويري و توصيفي غزل قصيده غزلهاي نوستالوژيك و استقبال از حافظ تقسيم كرد. ويژگي مشترك همة اين غزليات و حتي ديگر اشعار شهريار در زبان آن است كه سنتزي از زبان ادبي و محاورهاي ميباشد. شوريدگيهاي شهريار و شكستهاي عاطفي او اين زباني را كه تازه احيا شده بود قو ت و طراوت ميبخشد. آتشي كه در وجود شهريار برافروخته ميشود موجب ميگردد كه عنصري به نام واقعهنگاري با زبان تخاطب به وجود آيد. شهريار پس از چندين قرن به غزل فارسي جان تازهاي ميبخشد و آن خآل طوالني را كه پس از خواجه ايجاد شده بود و نازك خياليهاي سبك هندي و تقليدها و نشخوارگونههاي شاعران بازگشتي و غزلگونههاي سياسي اجتماعي و ميهني شاعران مشروطه و دورة خفقان رضاشاهي نتوانسته بود پر كند غزل شهريار با رنگ و بوي دلنواز و تازگي دلنشيناش به راستي تجديد حيات آن را ضمانت كرد. شهريار مردهريگ غزل درخشان فارسي را به ارث برده ام ا آن را به آساني به دست نياورده است. او هم لياقت تصر ف و نگهداري آن را داشت و هم توانايي افزودن برآن را. )منزوي )24 25 :1372

7 159 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار گر من از عشق غزالي غزلي ساختهام شيوة تازهاي از مبتذلي ساختهام گرچو چشمش به سپيدي زدهام نقش سياه چون نگاهش غزل بيبدلي ساختهام ميچرانم به غزل چشم غزاالن وطن مرتعي سبز به دامان تلي ساختهام )شهريار 1385 : ) 288 به استثناي غزلهايي كه به استقبال از حافظ سروده شده است ديگر شقوق غزل- هاي او از غليان عاطفي موج ميزند و سرچشمة واقعي آن را جز زندگي با تمام فراز و فرودهاي آن نميتوان تصو ر كرد.»زندگي با تمام جلوههاي شيرين و تلخش از غزل او ميجوشد و آن ويژگي شهريار كه بيشك از داليل امتياز غزل او بر شعر ساير همنسالن او ميشود و ناگهان از گمنامي به شهرتش ميرساند صميميت او در رويارويي با عشق و زندگي است. )منزوي 62( 1372: اگر در غزلهاي شهريار ما با طرحي از پيشنيان روبهرو نميشويم به دليل همان برانگيختگي شعر از زالل زندگي و صدق تجربة عاطفي است اصل مس لمي كه شهريار را براي هميشه در تاريخ شعر و ادب فارسي ماندگار مي- گرداند و ديگر مد عيان را از صحنه دور ميسازد.»به گمان من در سرتاسر تاريخ غزل ما غزل شهريار بينظيره اين فوران عاطفي كه در غزل شهريار هست اصال ما حتي در سعدي هم سراغ نداريم. مضمون شايد تو ديوان ديگران باشه ولي عاطفه نيست. من نميدونم با اين كلمات چي كار ميكند كه اين طور عاطفي ميشه... اگه ديوان شهريار پااليش بشه از ديوانهاي درخشان شعر فارسي ميشه«( ابتهاج 1391: ج 1 جواني حسرتا با من وداع جاوداني كرد وداع جاوداني حسرتا با من جواني كرد بهار زندگاني طي شد و كرد آفت ايام به من كاري كه با سرو و سمن باد خزان كرد كمانابروي من چون تير رفت و چرخ چون چوگان به زير بار غم باالي چون تيرم كماني كرد )1390

8 160 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR )شهريار ) : غزلیات اصیل و ویژة شهریار اين نوع غزلهاي شهريار از روي صدق تجربة عاطفي او نوشته ميشود و در آن از شوريدگيها شكستهاي عاطفي و... سخن به ميان ميآيد. عالوه بر واقعهنگاري زبان اين نوع اشعار نيز كه تلفيقي از زبان محاورهاي و ادبي است قابل تام ل است عالوه بر اين چون مبتني بر تجربة فردي است هيچ طرحي از قدما را در آن نميتوانيم ببينيم. مجموعة اين ويژگيها موجب ميشود غزلي با نام و نشان شهريار در برابر دستاوردهاي پيشين جلوه نمايد. اين غزلها به دنبال شكست عاطفي شهريار از سال 1306 آغاز مي- شود و تا دهة چهل ادامه مييابد. در ادوار بعدي نيز او به بازتاب خاطرات خود در اين زمينه ميپردازد. برخي از مهمترين غزلهاي او در اين حوزه عبارتند از: امشب اي ماه به درد دل من تسكيني آخر اي ماه تو هم درد من مسكيني كاهش جان تو من دارم و من ميدانم كه تو از دوري خورشيد چهها ميبيني تو چنين خانهكن و دلشكن اي باد خزان گر خود انصاف كني مستحق نفريني )همان: 427 ( يا غزل زير: از زندگانيام گله دارد جوانيم شرمندة جواني از اين زندگانيام دور از كنار مادر و ياران مهربان زال زمانه كشت به نامهربانيام اي اللة بهار جواني كه شد خزان از داغ ماتم تو بهار جوانيام )شهريار )330 :1385

9 161 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار اين دسته از غزليات شهريار به لحاظ ساختار تكصدايي است و مضمون واحدي دارد. همچنين لذت عاطفي آنها تكرارنشدني است و اصال عواطف هرگز تكرار نميشود: 1-2- غزلهاي مذهبی از تو بگذشتم و بگذاشتمت با دگران رفتم از كوي تو ليكن عقب سر نگران ما گذشتيم و گذشت آنچه تو با ماكردي تو بمان و دگران واي به حال دگران )همان: 337( اين غزل از سال 1310 شروع ميشود و تا دهة سي ادامه مييابد و از دهههاي سي و چهل كمرنگتر ميشود و تا اواخر عمر شهريار جلوهگري ميكند. اين نوع غزل هرچند از دهة سي به بعد قوس نزولي به خود ميگيرد ام ا به دليل روحية مذهبي شهريار همواره در كنار موضاعات ديگر در شعر او ظاهر ميشود. عمدهترين آثار مذهبي شهريار تا پيش از انقالب اسالمي سروده شده است و آثار مذهبي او پس از پيروزي انقالب اسالمي از حيث هنري هرگز قابل مقايسه با گذشته نيست. واقعهنگاري در اين دسته از اشعار او نيز نمود بااليي دارد به سبب آن كه وي از سر اخالص و اعتقاد به سرودن اشعار مذهبي ميپردارزد. زبان سادة اين اشعار ممكن است خواننده را متوج ه پشتوانه- هاي آن نگرداند: اي جلوة جالل و جمال خدا علي وز هرچه جز خدا به جاللت جدا علي گلهاي قرن دو م اسالم بشكفد با خون شاهدان و شهيدان ما علي )شهريار 1389 : ( چنان كه مالحظه ميشود در شعر باال كه برآمده از اعتقاد مذهبي شهريار است با وجود تمام سادگي ناگفتههاي بسياري وجود دارد مثال در بيت دو م اشاره به روايتي هست كه هم مقطوعا و هم مرفوعا ضعيف است. از پيامبر )ص( روايت شده است»خ ير الن اس ق رني«و شهريار با مشاهدة دالور مرديهاي رزمندگان اسالم از اين حديث

10 162 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR استفاده ميكند بدين معنا كه گويي عصر پيامبر از نو فرا رسيده است پس دورة پيامبر قرن اول بود و اين دوره قرن دو م: محر م آمد و نوكرد در د و داغ حسين گريست ابر خزان هم به باغ و راغ حسين به هر چمن كه بتازد سموم باد خزان زمانه ياد كند از خزان باغ حسين )شهريار )365 :1385 شهريار اين غزل مذهبي را به هنگام فرا رسيدن ماه محرم سروده است و يگانه الگوي او در سرايش اين شعر ذهن و ضمير مذهبي او بوده است و واقعهنگاري و پرهيز از استقبال و اقتفاي نمونههاي به تثبيت رسيدة پيشين. شعرهايي چون مناجات قيام محم د كاروان كربال و... را ميتوان جزو غزلهاي مذهبي او دانست.»بخشي از اين اشعار شاهارهاي شهريار و شعر فارسي و تاريخ شعر شيعي است و هيچ نظيري براي آنها نميتوان يافت بخش ديگر اگر چه شاهكار نيست آيينة تمام نماي ارادت او به اهل بيت )ع( بهويژه مولي الموحدين علي )ع( است. مهمترين ويژگي اين اشعار گذشته از خلوص كمنظير او آميختگي آنها با نكات قرآني حديثي كالم ائمه و جزئيات تاريخ حيات آن بزرگواران است«)شهريار 21(. 1389: دلم جواب بلي ميدهد صالي تو را صال بزن كه به جان ميخرم بالي تو را كشم جفاي تو تا عمر باشدم هرچند وفا نميكند اين عمرها وفاي تو را تو از دريچة دل ميروي و ميآيي ولي نميشنود كسي صداي پاي تو را )شهريار )67 : غزلهاي عرفانی

11 163 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار تلق ي شهريار از حافظ همان لسانالغيب بود كه نسل به نسل به او به ميراث رسيده بود. شهريار با اين ديدگاه او را عارف واصل ميدانست در حالي كه اين برداشت يك برداشت كامال ذوقي و سنتي بود نه متكي برشناخت ظرايف شعر حافظ. بنابراين كساني كه به تحليل و بررسي شعر عرفاني شهريار ميپردازند بيشتر به سراغ استقبالهاي او از حافظ ميروند در حالي كه خود آن منبع به لحاظ پشتوانههاي عرفاني محل تشكيك است: كلك نق اش ازل كز ابديت دم زد از بر لوح عدم نقش همه عالم زد كه استقبالي است از غزل معروف حافظ با مطلع: در ازل پرتو حسنت زتجلي دم زد عشق پيدا شد و آتش به همه عالم زد شهريار در اين مورد از حافظ الگوبرداري ميكند در حالي كه يك بيت از شعرهاي اصيل او كه از صدق تجربة عاطفي او نشآت ميگيرد به هزار مورد از اين استقبالها ميارزد. با اين حال بخشي از آثار شهريار عرفاني است و او در زندگي خود يك تجارب معرفتي داشت اما هرگز به از نوع تجارب معرفتي عارفاني چون ابوسعيد و ديگران نبوده است. اين امر از انزوا و دلشكستگي او حاصل ميشود. شهريار در زاويهاي قرار گرفته بود كه در حد خود حقايقي را كه از ديگران مكتوم بود درك ميكرد اما اين موضوع با عرفان اصيل بايزيدي و ديگران متفاوت بود. حتي او در دوران انزواي خود به دامن پيري دست ميبرد و كار به جايي ميرسد كه پير ميخواهد وي را جانشين خود گرداند. در مقطع تاريخي كه شهريار ظهور ميكند عرفان نرم غالب شعر فارسي نيست و جامعة ايراني مسير ديگري را ميپيمود و شعر كامال اجتماعي بود. از سال 1320 به بعد گرايشهاي عرفاني در شهريار ايجاد ميشود و با تشديد انزواي او اين تجارب معرفتي نيز شد ت مييابد. اين نوع تجارب معرفتي شهريار ريشه در قرآن و فرهنگ اسالمي دارد. در دورة خلوت شهريار انس و الفت او با قرآن و احاديث بيشتر

12 164 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR ميشود و عرفاني از نوع زهد و اعراض از دنيا كه مورد تاكيد قرآن است در او ايجاد مي- شود كه در منظومههايي چون هذيان دل راز و نياز دو مرغ بهشتي افسانة شب و نيز غزلهاي مذهبي مشهود است.»خداشناسي و معرفت شهريار به خدا و دين در غزلهاي جلوة جانانه مناجات درس محبت ابديت بال همت و عشق و در كوي حيرت مندرج است. شهريار در اين ايام ]دورة خلوت[ اغلب در تهج د و طاعت است. به شب خيلي عالقهمند است و ميزان اين عالقه در مثنوي مفصل افسانة شب او مشخص ميباشد. شبها اغلب بيدار است و به راز و نياز با خداوند و قرائت قرآن و اداي نماز مشغول است«. )شهريار )17 : 1385 شمعي فروخت چهره كه پروانة تو بود عقلي دريد پرده كه ديوانة تو بود خوان نعيم و خرمن انبوه نه سپهر تهسفرهخوار ريزش انبانة تو بود تا چشم جان زغير تو بستيم پاي دل هرجا گذشت جلوة جانانة تو بود برخاست مرغ هم تم از تنگناي خاك كاو را هواي دام تو و دانة تو بود بيگانه شد به غير تو هر آشناي راز هرچند آشنا همه بيگانه تو بود )همان: 231( 1-4- غزلهاي اجتماعی تاریخی مستمرترين شاخهاي كه در طول حيات شهريار با فراز و فرودهايي ادامه داشت غزلهاي اجتماعي اوست. در يك دورة شصت سالة حيات شاعرانة شهريار كه با افول غزلهاي درخشان و يا آن غزلهايي با حس نوستالژيك رو به رو هستيم اين بخش ازغزلهاي او با حجم گستردهاي ساخته ميشود. او در اين مد ت ميخواهد همة حوادث پيرامون خود را به شعر در آورد و هرگز نميانديشد كه اين موضوعات جنبة روزنامگي

13 165 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار دارند تا شعر. اين موضوع با واقعهنگاري و صدق تجربة هنري و شيفتگي او نسبت به شعر ارتباط دارد. اغلب اين دسته از غزلهاي او ما به ازاي تاريخي و وقوعي دارد ولي درجة توفيق آنها با يكديگر متفاوت است. در شعر شهريار با توجه به سريعالتاث ر بودنش اغلب مسائلي را كه در جامعه به وقوع ميپيوست به صورت شعر بيان ميكرد. جامعهاي كه شهريار در آن رشد ميكرد مبتالي اين بيماري بود و او با آن درجة باالي مسلماني و اخالقي براي كشف حجاب نيز شعر ميگفت و آموزههاي رضاخاني بهنوعي نوابغي از جنس وي را نيز تحت تآثير قرار ميداد: يك دم زحقوق مدني دم بزن اي زن وين دام سيه سلسله بر هم بزن اي زن يار )334 :1385 اين نوع اشعار شهريار در مقطع پاياني عمر او به گونهاي ديگر است و اشعار او در اين دوره از سر اعتقاد ساخته ميشود. يكي از بارزترين ويژگي غزلهاي شهريار در دورة جنگ خاصي ت آينگي آن است هر چند كه كاركردهاي هنري اين اشعار با سرودههاي پيشين قابل مقايسه نيست. نوش داروي تو با هر كه رسد نوشش باد نيش هر فتنه به نوش تو فراموششش باد آن كه تركانه به جان عجم انداخت عرب ذم ه مشمول همان خون سيا وشش باد )شهريار )139 :1389 شعر باال با تمام واقعهنگاري و اصالت تجربة هنري به لحاظ كاركردهاي هنري با ديگر اشعار شهريار در يك رديف نيست و اين موضوع با خصوصيات دورة بحران ارتباط تنگاتنگي دارد. در دورة بحران با عنايت به اين كه تمام اقشار مردم و جامعه در حالت نابساماني به سر ميبرند ادبياتي ميتواند آنها را مجاب كند كه با اوضاع جامعه همسويي داشته باشد بنابراين در چنين دوراني انديشيدن به ظرافتهاي هنري و دقايق بالغي نقض غرض خواهد بود ام ا در اشعار تاريخي سياسي و اجتماعي شهريار در گذشته نشانههاي شعر دورة بحران كمتر ديده ميشود: ادوار

14 166 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR عشقي كه درد عشق وطن بود درد او او بود مرد عشق كه كس نيست مرد او در عاشقي رسيد به جايي كه هرچه من چون باد تاختم نرسيدم به گرد او كشتي عشق را نرسد تخته بر كنار موج جنون شكافته دريا نورد او درمان خود به دادن جان ديد شهريار عشقي كه درد عشق وطن بود درد او )همان: ( 1-5- غزل قصیده در منابع ادبي اين دو قالب از حيث اشتراك در شكل صوري بهويژه قافيهبندي يكي دانسته شده است و تعداد ابيات و نيز اختالف محتوا مرز آن دو را از هم جدا ميكند. در حالي كه يك بيت هم ميتواند در صورت برخورداري از ساختار قصيده قصيده محسوب شود بنابراين آنچه موجب تمايز بين اين دو قالب از همديگر ميشود محتوا و ساختار آنهاست نه تعداد ابيات. اين دسته از غزليات شهريار را بدين عل ت غزل قصيده مي- ناميم كه به لحاظ صوري به غزل نزديكتر است ام ا از حيث محتوا با مفاهيم تغز لي هيچ همساني ندارد. اين قسم اشعار شهريار هيچ ارتباطي با مقولههاي پيشين ندارد و مديحه در معناي سنتي آن نيز نيست. در غزل قصيدههاي شهريار بيشتر مسائل مذهبي مطرح ميشود و اين نوع شعر به قصيده نزديكتر است تا غزل. فصل مشترك غزل قصيدههاي شهريار با ديگر اشعار او در زبان سهل و ممتنع و تلفيق دو زبان آرگو و ادبي با يكديگر و غليان عاطفي و واقعهنگاري است. يكي از درخشانترين نمونههاي غزل قصيدههاي شهريار شعر معروف»علي اي هماي رحمت«است كه به استقبال حافظ يعني»به مالزمان سلطان كه رساند اين دعا را«سروده شده است اما تنها وجه اشتراك آن با غزل حافظ در شكل بيروني آن است صدق تجربة عاطفي يعني دغدغههاي مذهبي شهريار و ارادت خالصانة وي به امام علي )ع( و خاندان پيامبر اين اقتفا از حافظ را به غايت كمال شعري ميرساند:

15 167 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار چو به دوست عهد بندد ز ميان پاكبازان چو علي كه ميتواند كه به سر برد وفا را به اميد آن كه شايد برسد به خاك پايت چه پيامها سپردم همه سوز دل صبا را چو تويي قضايگردان به دعاي مستمندان 1-6- غزلهاي نوستالژیك شهریار كه ز جان ما بگردان ره آفت قضا را )شهريار )69 :1385 محتواي كلي اين بخش از غزلهاي شهريار عبارت است از دريغ و حسرت خوردن به ياد ايام جواني آمدن پيري و آرزوي بازگشت به دوران گذشته و ياد و خاطرة دوستان و اظهار تآثر و تآلم و آالم دروني نسبت به ياران و عزيزان از دست رفته. موضوعاتي كه در اين دسته غزليات به آن اشاره كرديم دال بر واقعهنگاري شاعر است زيرا اين موضوعات در صورتي كه از غليان عاطفي و جوشش دروني برانگيخته نشده باشند هرگز لطف و طراوتي به دنبال نخواهند داشت. به تعبير بهتر اين موضوعات تقليدپذير نيستند و چنان كه تقليدي هم در ميان بوده باشد نميتواند در تحريك عواطف مخاطبان شعري مؤثر واقع شود. به باغ ياد تو كردم كه باغبان قضا گشوده پردة پاييز خاطراتانگيز چنان به ذوق و نشاط آمدم كه گويي باز بهار عشق و شباب است اين شب پاييز هنوز خون به دل از داغ اللهام ساقي به غير خون دلم باده در پياله مريز )شهريار )263 :1385»شهريار همچنان كه گام به گام قافلة عمر پيش ميرود و مراحل مختلف زندگي- اش را از جواني تا پختگي و پيري و كهن سالي طي ميكند لحن و صدا و چهرهاش

16 168 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR نيز كمكم دگرگوني ميپذيرند و به مرور لحنش در غزلها خستهتر و صدايش گرفتهتر و چهرهاش شكستهتر ميشود. اما او با صداي خسته نيز عشق را آواز ميدهد«)منزوي 67( 1372: شهريار با تمام جاذبههاي رهايي پيري از ميدان عشق خود را كنار نمي- كشد و با موي سفيد و قامت شكسته در گوشة خلوت خود كتاب خاطرات شيدايي خويش را دوره ميكند: دوش در خواب من آن اللهعذار آمده بود شاهد عشق و شبابم به كنار آمده بود خواستم چنگ به دامان زنمش بار دگر ناگه آن گنج روان راه گذار آمده بود چشم بگشودم و ديدم ز پس صبح شباب روز پيري به لباس شب تار آمده بود مرده بودم من و اين خاطرة عهد قديم روح من بود و پريشان به مزار آمده بود )همان: (»اغلب اشعار شهريار و ميتوان گفت همة آنها به مناسبت حال و مقال سروده شده است«)آرينپور 1379 ج 513( 3 يكي از مؤثرترين بخشهاي خالقيت شهريار همين قسمت است چون برآمده از روحي ة صادق و درد واقعي اوست. فضاي اين نوع غزلها همان فضاي رمانتيسم است و اين فضا جز در پارهاي از اشعار مذهبي شهريار و شعرهاي جنگ در جايجاي اشعار او حضور دارد. شهريار به ويژگيهاي شعر خود توجه داشت و خود بسياري از اشعارش را بخصوص شعرهايي را كه با نام»مكتب شهريار«در كليات او آمده رمانتيك دانسته است. از مجموعه سخنان شهريار دربارة مقدمههاي خود بر ديوانش ميتوان چنين استنباط كرد كه او به چهار ويژگي مهم در شعر توجه دارد: قدرت نفوذ و تاثير تابلو سازي رمانتيك نزديكي شعر به زبان مردم تازگي روح موضوع. )مشرف 26 و 1386: 30( جواني شمع ره كردم كه جويم زندگاني را نجستم زندگاني را و گم كردم جواني را

17 169 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار كنون با بار پيري آرزومندم كه برگردم به دنبال جواني كورهراه زندگاني را به ياد يار ديرين كاروانگمكرده را مانم كه شب در خواب بيند همرهان كارواني را بهاري بود و ما را هم شبابي و شكرخوابي چه غفلت داشتيم اي گل شبيخون خزاني را )88-87 :1385( -1 مثنويهاي شهریار شهريار بعد از شعراي فحل گذشته بزرگترين مثنويپرداز تاريخ شعر فارسي محسوب ميشود. يكي از وجوه خالقي ت شهريار كه ناديده گرفته ميشود مثنويهاي اوست.»در مثنوي اين قالب دستآموز كهن كه هنوز هم ظرفي ت كشيدن بار مفاهيم امروزين را دارد از عرصههاي ديگر تاخت و تاز شهريار در شعر است«)منزوي 1372: 158( تمام مثنويهاي طراز اول شعر فارسي تا قرن هفتم سروده شده است و تا مشروطه هر چه هست تقليدي است از فردوسي موالنا و... كه هيچ ربطي به خالقيت شاعرانه ندارند. در عصر مشروطه برخوردي كه فرهنگ ايراني با مدنيت غرب داشت موجب شد بسياري از سرودههاي شاعران مغرب زمين كه بيشتر مبتني بر مؤلفههاي تعليمي و مكتب رمانتيسم بود وارد شعر فارسي شود. اكثر اين اشعار به صورت فابل بودند و به دليل آزادي بيشتر شاعر در قالب مثنوي بدين قالب ترجمه ميشدند. اين نوع ترجمهها و اقتراحاتي كه از آنها به عمل ميآمد شاعران ايراني را به تقليد از آنها وا ميداشتند. به گونهاي كه نود و پنج درصد شاهكارهاي ايرج از ادبيات غربي و غير ايراني تاثير پذيرفته است. نمونههاي به تكامل رسيدة مثنويهاي جديد را ميتوان در آثار شهريار پروين بهار و ابتهاج مشاهده كرد. نبايد ترديد داشته باشيم كه يكي از داليل موفقي تهاي شهريار در حوزة مثنويسرايي واقعهنگاري اوست كه كه با تكيه بر آن وي بسياري از مسائلي را كه در پيرامونش رخ ميدهد با اسلوب هنري منحصر به فرد خود به شعر ماندگار تبديل ميكند.

18 170 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR اولين مثنوياي كه از شهريار در اولين اثر چاپ شدة او منتشر شده است»روح پروانه«نام دارد كه در مرگ»پروانه«خوانندة مشهور آن روزگار سروده شده است. وصف رمانتيك كه وقوعگويي جزئينگاري و فردي ت از بارزترين ويژگيهاي آن شمرده ميشود در اين مثنوي نمود بااليي دارد. بدعت مهم شهريار در اين مثنوي سرودن آن در دو وزن متفاوت است. بخش اول اين مثنوي مبتني بر وصف رمانتيك است و توصيفاتي كه در آن به كار ميبرد در ابيات ما بينظير است. شآن نزول اين شعر محل تامل است و صرفا بر اساس خيال شاعرانه به وجود نيامده است. در بخش دوم شاعر از وزن سريع )مفتعلن مفتعلن مفتعلن( به طرف وزن )مفعول مفاعيل مفاعيل فعولن( حركت ميكند زيرا به سبب نبوغ باالي خود تشخيص ميدهد كه اين وزن براي مرثيه مناسب نيست. در بخش دوم از تصويرسازيهاي قسمت نخستين خبري نيست و عاطفه و سوز و گداز جايگزين آن ميشود. اغلب ابيات اين مثنوي بلند با واقعهنگاري شهريار ارتباط دارد مثال سخن گفتن وي دربارة هنر پروانه و مردن وي از طريق بيماري سل و غيره: شوهر من وصلة ناجور بود من كه نميخواستمش زور بود بس كه نكوهيدهاش اخالق بود طاقتم از جفتي او طاق بود گفتمش اي مرد رها كن مرا خود يله در راه خدا كن مرا نالة من هيچ نبخشيد سود بلكه به ابرام و لجاجش فزود تا دگرم سينة پرسوز دل شد سپر تير جگر سوز سل *** شمع و مه و خورشيد شد از آه تو خاموش چون زلف سياه تو شد آفاق سيهپوش

19 171 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار خوبان مصيبتزده گيسو همه كندند گيسو همه كندند و به خاك تو فكندند فرياد چمن خاست كه آوخ گل من رفت آن نغمهسرا بلبل شيدايي چمن رفت افغان تو را در دل كس چون من اثر نيست كس را چو من از آه درون تو خبر نيست )شهريار )682 :1385 واقعهنگاري يا همان اصالت تجربة هنري شهريار را در ساير مثنويهاي او از قبيل در نيشابور غروب نيشابور زيارت كمالالملك تار جانان صداي خدا شعر و حكمت به برادرزادهام هوشنگ و بهويژه در مثنوي بينظير و شاهكار بالمنازع شهريار يعني افسانة شب ديدني است. در همة اين اشعار با حقيقتگويي شهريار كه از تجارب شخصي وي سرچشمه ميگيرد روبهرو هستيم: باري استاد راد بين كه نخست به سالم از تمام پيشي جست گر چه از شرم جان ما را سوخت ليكن آيين مردمي آموخت عشق فرمان دستبوسي داد يك رخصت ندادمان استاد روي ما را يكان يكان بوسيد حال هر يك جدا جدا پرسيد راه برديم تا درون وثاق ما بدو عاشق او به ما مشتاق )شهريار 764 :1385 )763 افسانة شب در ميان مثنويهاي شهريار از عظمت خاصي برخوردار است و فضايي كه در آن توصيف ميشود هرگز در ادبيات ما سابقه ندارد. اين شعر به صحنة نمايش

20 172 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR شباهت زيادي دارد و در آن پردهاي كنار ميرود و پردهاي ديگر به جاي آن ميآيد. اين نوع شعر مختص شهريار است با او آغاز شد و با او نيز پايان رسيد.»اين شعر هم از شاخصترين آثار شهريار و بعد از هذيان دل مهمترين و زيباترين شعر اوست.»افسانة شب«تصاوير گوناگوني است از زندگي از تاريخ از طبيعت از انسان و همه در ارتباط با شب. برخالف»هذيان دل«در افسانة شب مناظر و تصاوير با نظمي منطقي به دنبال هم ميآيند.«)منزوي 135(. 1372: صبغة رمانتيسم اين شعر بسيار برجسته است و حقيقتگويي و ثبت وقايع و نگاشتن جزئيات و توصيفات باريك و ظريف مؤيد اين مطلب است. اوج خالقيت شهريار در منظومة افسانة شب اين است كه اغلب كلمات و تعبيرات و ابزارها آشنا و متعارف است اما تصاويري كه از تلفيق آنها ايجاد ميشود محصول دريافت خود شهريار است. نكتة حائز اهمي ت ديگر در اين شعر اين است كه در زيرساخت شعر جنبههاي اعتقادي خود را آشكار كرده است و هيچكس مانند او در اين عرصه به چنين توفيقي نايل نشده است: شب بسي نور خدا ديده به كوه خود بگويد كه چهها ديده به كوه ديده بر سينة طور سينا قد با عز و وقار موسا هالهاش حلقه به رخ نوراني در جمال ابدي ت فاني مصطفي ديده به غار حر ا به جمالي و جبيني غر ا سر فرا گوش نبي داشت سروش خواندش اسرار سماوات به گوش ملكش سر به شهادت خم كرد اين همان سجده كه با آدم كرد شب از اين نادرهها دارد ياد روح نامحرم و محرم مباد

21 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار )شهريار )922 :1385 واقعهنگاري در قصاید شهریار ما بهترين نمونههاي قصايد فارسي را از رودكي تا ربع اول قرن هفتم داريم و از ربع اول قرن هفتم تا دورة مشروطه و عصر بهار از آن شكوه و طنطنة قصايد فارسي هيچ فر و فروغي نميبينيم تا اين كه در روزگار ما دوباره به وسيلة ملكالشعراي بهار احيا مي- شود. شكل بيروني قصايد بهار در كارهاي گذشتگان ديده ميشود اما ساختار و موضوع و محتوا آن را از قصايد قدما متمايز ميگرداند. بهار آخرين شعلة بركشيدة قصايد فارسي است كه پس از شش قرن آن را در ساختار تازه در قالب زبان خراسان قديم و با طرح دغدغههاي انسان امروزي آن را دوباره به شعر فارسي برميگرداند. بعد از بهار نمونههاي درخشان قصايد را ميتوانيم در كارهاي پروين رعدي آذرخشي حميدي شيرازي مهرداد اوستا و اخوان ثالث ببينيم اما اين نمونهها هرگز توفيق بهار را به دنبال ندارند. قصيدهسرايي يكي ديگر از ميادين خالقيتهاي شهريار به شمار ميآيد هر چند كه اين قصايد هرگز طمطراق و طنطنة قصايد قدمايي را ندارند اما بخشي از هنرنماييهاي او در اين عرصه بسيار ستودني و ماية اعجاب است. اين قصايد از ذهن و ضمير و از زندگي و از تجربيات و دريافتهاي ويژة او به وجود ميآيد و هيچ رد پايي از افكار گذشتگان را نميتوان در آن مشاهده كرد. اين قصايد را بايد به دليل ساختار و محتواي خاص آن ويژة شهريار دانست ولو اين كه در مواردي ممكن است به طور ناخواسته و ناانديشيده طرح بيروني گذشتگان را در ذهنها تداعي كند. شهريار قصايد را درشت و خشن :1374 ميپندارد و آن را در خور روحية نرم و لطيف خود نميداند )مفتون اميني 354(. با اين وصف او براي هنرنمايي در اين قالب نيز طبعآزمايي ميكند و شاهكارهايي در اين حوزه ميآفريند. قصايدي چون جشن دهقان شاهد غيبي به ياد مرحوم ملكالشعراي بهار شيون شعر دل يكي دلبر يكي كوي بهجتآباد در ماتم پدر سفرخيالي به تركيه و شوروي مناجات اقبال دربارگاه سعدي به پيشگاه آذربايجان عزيزم جشن سدة اقبال و زفاف شاعر از مهمترين كارهاي او در اين حوزه به شمار مي- آيد. زبان ويژه )سهل و ممتنع و با تلفيق زبان ادبي و محاورهاي( غليان عاطفه واقعه- گويي اصالت تجربة هنري وصف رمانتيك و فردي ت از مختصات منحصر به فرد اين

22 174 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR بخش از خالقيتهاي شهريار محسوب ميشود. حتي تعدادي از اين قصايد به دليل داشتن بعضي ويژگيها در ميان اشعار مربوط به مكتب شهريار نيز قابل بررسي است: شب زفاف تو كز خاك داشتم بستر به خشت نيز دريغ آمدم نوازش سر حصار شب به من از ميخ اختران دندان به هم فشردي مر يخ هشته قفل به در به شادباش عروسي شاعرانة من زمين به پاي تو گل ريخت آسمان گوهر ستودي اشكم و گفتي كه وعدة ديدار در اين جهان همه بگذار تا جهان دگر )شهريار 1385 : ( در قصيدههاي شهريار به ياد عزيزاني برخورد ميكنيم كه بيشتر از اهل هنر بودهاند. زبان شاعر در اين قصايد همان زبان مألوف و هميشگي اوست كه باالترين نمود آن را در غزلي ات او ميبينيم. تفاوت موضوعات ديوار تمايزي ميان قصيدهها و غزلهاي او ايجاد ميكند. اگر قصايد شهريار با برخي از غزلهاي او تفاوت چنداني ندارد اما وقوعگويي ثبت جزئيترين رويدادها و يادكرد از معاصران نامدار حدود قصايد او را با گذشتگان مشخص ميسازد )منزوي 160(. 1372: عالوه بر آنچه گفتيم بايد بيفزاييم كه عدم پايبندي به سن ت و اقتفاي پيشينيان و انسجام و ساختمندي و رعايت وحدت موضوع به قصايد او تشخ ص ويژهاي ميبخشد و آن را به نام شهريار مهمور ميگرداند. قصايد شهريار به لحاظ موضوعي از تنوعات گستردهاي برخوردار است كه در اين ميان مديحه رثا اجتماعي ات تحميديه تغزل و اخوانيات از صيغة بااليي برخوردار هستند. گذشه از موضوعات فوق در قصايد شهريار به وفور به حوادث انقالب اسالمي و هشت سال دفاع مقدس اشاره شده است )مهديپور و خاكپور : 114(.»از خصوصيات بسيار واالي شعر شهريار همعناني طبع وي با انقالب شكوهمند اسالمي است. اين معني را آنان كه از انصاف بهرهورند ميدانند كه منشآ اين تحو ل ايمان و اعتقاد او به معارف اسالم و عرفان است«( محمدي ) : شهريار قصايد خط

23 175 واقعهنگاري برجسته ترين ويژگي اشعار استاد شهريار 22 امام يوماهلل بهمن كميتة انقالب جمعة خونين دهة فجر سالم دست علي به همراه بسيج و جهاد حسيني را در بارة انقالب اسالمي و هشت سال دفاع مقدس سروده است: نتیجهگیري سالم اي جنگجويان دالور نهنگاني به خاك و خون شناور سالم اي صخرههاي صف كشيده به پيش تانكهاي كوهپيكر سالم اي كربالي خون هويزه حسينت بود با ياران ديگر سالم اي ملت دايم به صحنه خروشان سيل چون طوفان صرصر )شهريار )71-82 :1389 واقعهنگاري يكي از شاخصههاي مهم شعر معاصر ايران در شاخههاي مختلف آن به شمار ميرود كه به دنبال كوششهاي نيما در ايجاد نظام جمالشناسي تازه عد هاي از سرايندگان به آن اهمي ت ويژه دادند. اين خصيصة مهم و دشوار بهتنهايي و فارغ از كاركردهاي هنري آن چيزي است بسيار پيش پا افتاده و شعار آفرين كه فقط ميتواند بهترين اوقات فردي را به زعم آفرينش آثار ادبي تباه گرداند. بنابراين نبوغ و استعداد و ساير ماليمات شاعري به همراه وقوعگويي موجب ميشود كه شهريار در اين عرصه با يك هتازي در هر زبان فارسي و تركي شاهكارهاي خود را بيافريند. در ميان خيلي از گويندگان سلف آثار خاقاني بيشتر از ساير شعرا به اين ويژگي مهم آراسته شده است زيرا موازين و معيارهاي مختص شعر سنتي چنين مجالي را براي سراينده فراهم نمي- كند. واقعهنگاري يا صدق تجربة عاطفي ريشه در دريافتها و تجارب شاعر در زندگي و طبيعت پيرامون او دارد و از اين طريق جايي براي الگوبرداري و اقتفا و بدرقة آثار ديگران باقي نميماند. همة آثار شهريار با تمام تنو عات قالبي و موضوعي از اين ويژگي برخوردار است و شخصيت رمانتيك شهريار با برخورداري از خصايصي چون فردي ت

24 176 PROF. DR. MUHAMMED-İ HAKPÛR تخي ل آزاد و توصيفهاي مبتني بر جزئينگاري را بايد از داليل اصلي تو جه او به واقعه- نگاري دانست. منابع ابتهاج هوشنگ 1391 پير پرنيانانديش مصاحبهكنندگان ميالد عظيمي و عاطفه طي ه ج اول چاپ اول تهران سخن. استاد شهريار ( بررسي و مقابله و تدوين جمشيد عليزاده چاپ اول تبريز بنياد حفظ آثار و ارزشهاي دفاع مقدس. آرينپور يحيي حقوقي محمد 1379 از نيما تا روزگار ما چاپ اول تهران انتشارات زوار غزل شهريار به همين سادگي و زيبايي به اهتمام جمشيد عليزاده چاپ اول تهران نشر مركز خاكپور محمد 1389 رمانتيسم و مضامين آن در شعر معاصر فارسي سال يازدهم شمارة پاييز و زمستان كاوش نامة زبان و ادبيات فارسي. زرقاني مهدي 1391 چشمانداز شعر معاصر ايران چاپ دوم تهران نشر ثالث. شفيعي كدكني محمدرضا 1390 با چراغ و آيينه چاپ اول تهران انتشارات سخن. شهريار محمدحسين موسسة انتشارات نگاه ديوان شهريار ج 1 و 2 چاپ بيست و هشتم تهران عليزاده جمشيد نشر مركز. مشر ف مريم 1374 به همين سادگي و زيبايي يادنامة شهريار چاپ اول تهران 1382 مرغ بهشتي زندگي و شعر شهريار چاپ اول تهران نشر ثالث. مفتون اميني يداهلل نقش شهريار در تاريخ ادب ايران به همين سادگي و زيبايي به اهتمام جمشيد عليزاده چاپ اول تهران نشر مركز. منزوي حسين برگ شهريار شاعر شيدايي و شيوايي چاپ اول تهران انتشارات مهديپور محمد و خاكپور و پورزيني 1394 ساختار و محتواي قصايد شهريار سال 68 شمارة مسلسل 231 نشرية زبان و ادب فارسي دانشگاه تبريز.